Watykan: beatyfikacja Piusa XII - archiwa watykańskie

Niemiecki historyk: Pius XII od początku wiedział o Holokauście

[link widoczny dla zalogowanych]

Papież Pius XII osobiście uratował co najmniej 15.000 Żydów i wcześnie wiedział o Holocauście. Jak wyjaśnił w wywiadzie dla Radia Watykańskiego niemiecki historyk Michael Feldkamp może to teraz udowodnić dzięki znaleziskom z archiwów watykańskich. W marcu 1942 roku – dwa miesiące po konferencji w Wannsee – papież Pacelli [1939-58] wysłał wiadomość do prezydenta USA Roosevelta. Ostrzegł go w nim, że coś się dzieje w strefach wojny w Europie. Wiadomości te nie zostały jednak uznane przez Amerykanów za wiarygodne.

„Dziś wiemy, że Pius XII niemal codziennie, bez przesady, był konfrontowany z prześladowaniami Żydów. Przedstawiono mu wszystkie raporty, a on sam utworzył osobne biuro w ramach Sekcji Drugiej w Sekretariacie Stanu, gdzie jego pracownicy mieli się zajmować wyłącznie takimi sprawami. Był tam ks. Domenico Tardini – który później został ważnym kardynałem na Soborze Watykańskim II – i był ks. Dell’Acqua, również późniejszy kardynał. Uważa się go również za jednego z głównych autorów Konstytucji Soboru Watykańskiego II o relacjach z Żydami „Nostra aetate” – powiedział Feldkamp.

Według historyka, te odpowiedzialne osoby były bardzo blisko związane z Piusem XII w czasie II wojny światowej, donosząc mu codziennie o prześladowaniach i masowych deportacjach, a także o indywidualnych losach ludzi, którzy się do nich zwrócili o pomoc. „Fascynujące jest to, że możemy dziś szacować, iż Pius XII osobiście uratował około 15.000 Żydów, poprzez swoje osobiste zaangażowanie: otwierając klasztory i inne miejsca, aby ludzie mogli się tam ukrywać. To wszystko jest wielką sensacją!” – powiedział Feldkamp. Archiwalne znaleziska, które teraz odnalazł w Watykanie, pokazały mu, jak dokładnie papież Pacelli był informowany.

Pius XII milczał, ale działał

Feldkamp publikował prace m.in. na temat nuncjatury w Kolonii i dyplomacji papieskiej w czasach II wojny światowej, a także artykuły o stosunku Kościoła katolickiego do narodowego socjalizmu. Jego praca „Pius XII i Niemcy” z 2000 r. miała na celu przybliżenie szerszemu gronu czytelników złożonego stanu badań na temat tamtych czasów, a także miała być odpowiedzią na książkę Johna Cornwella „Pius XII – The Pope Who Remained Silent” (Papież, który milczał).

Według Feldkampa nowo udostępnione dokumenty pozwalają na skorygowanie wielu wcześniejszych niejasnych założeń czy wręcz twierdzeń. Przede wszystkim chodziło o zarzut, że Pius XII nic nie zrobił i milczał. W wywiadzie dla Radia Watykańskiego historyk powiedział: „Problem z milczeniem jest oczywiście nadal aktualny. Ale teraz można to uznać za rozsądne, biorąc pod uwagę, że w ramach tajnych operacji przyjmował ludzi i ich ukrywał. I to sięga teraz tak daleko, że papieska Gwardia Palatyńska ochraniająca papieża wdawała się w bójki z Waffen-SS, z żołnierzami Wehrmachtu, aby móc ukrywać Żydów w rzymskiej bazylice Santa Maria Maggiore. Teraz można to wszystko zobaczyć i udowodnić” – powiedział niemiecki historyk.

Zaznaczył, że papież nie mógł więc zwracać na siebie specjalnej uwagi opinii publicznej „organizując jakiekolwiek protesty czy pisząc noty protestacyjne, ale raczej starał się odwrócić uwagę, prowadził negocjacje z ambasadą niemiecką i włoską policją, a nawet z Mussolinim i włoskim ministrem spraw zagranicznych itd. Papież Pius XII zawsze starał się osiągnąć jak najwięcej na drodze negocjacji”.

W wywiadzie Feldkamp podkreślił również bliską przyjaźń Papieża Eugenio Pacellego z Rooseveltem oraz z późniejszym kanclerzem Niemiec Konradem Adenauerem. Przyjaźń ta nabrała znaczenia po II wojnie światowej.

[link widoczny dla zalogowanych]

Archiwa Watykanu dostępne w Internecie

Na polecenie Papieża Franciszka archiwalne zasoby Watykanu zawierające dokumentację próśb o pomoc kierowanych przez Żydów do Stolicy Apostolskiej w czasie drugiej wojny światowej, są od czerwca ogólnodostępne w Internecie. „Dzięki temu będzie można łatwo prowadzić badania nad dokumentami. Wśród Żydów rozpowszechniona była wtedy myśl, że zwrócenie się do Papieża jest szansą na ratunek” – powiedział Radiu Watykańskiemu dr Johan Ickx, szef Archiwum Historycznego Sekcji Stosunków z Państwami w Sekre

Fotokopie 170 tomów dokumentów serii Archiwum Historycznego Sekretariatu Stanu dotyczą pontyfikatu Piusa XII (1939-1948). Jak na razie dostęp obejmuje 70 proc. materiałów, później zostanie uzupełniony o ostatnie tomy. Dwa lata temu archiwa zostały otwarte dla naukowców. Obecna decyzja Papieża, oprócz nadania kolejnego impulsu badaniom historycznym, ułatwi rodzinom prześladowanych odtworzenie historii ich bliskich, którzy w czasie II wojny światowej zwrócili się do Watykanu o pomoc.

„Pierwsze wyniki badań coraz wyraźniej pokazują zaangażowanie Stolicy Apostolskiej w poszukiwanie pokoju i sprawiedliwości dla narodów” – stwierdza dr Johan Ickx.

„Te dokumenty pokazują wielką gotowość Stolicy Apostolskiej do niesienia pomocy prześladowanym przez nazizm i faszyzm. Pokazują też jej trudności i niemożność działania spowodowaną blokowaniem inicjatyw pomocy przez reżimy. Już w przeszłości Franciszek chciał otworzyć archiwa dotyczące lat dyktatury w Argentynie, aby pomóc rodzinom ofiar w odkryciu prawd, które dokumenty watykańskie mogły zawierać. Każdy może teraz połączyć się z naszą stroną, wejść i zobaczyć wszystkie prośby o pomoc skierowane do Stolicy Apostolskiej przez prześladowanych, a następnie wynikające z nich dossier osób, rodzin lub grup, które zwróciły się do Piusa XII o pomoc. Papież, umieszczając ten materiał w sieci, z pewnością myślał o rodzinach, potomkach prześladowanych i chciał ułatwić im zebranie pewnych elementów prawdy o ich perypetiach.“

[link widoczny dla zalogowanych]

„Nowe i stare” informacje z archiwów na temat Piusa XII

Czy w archiwach można znaleźć coś nowego na temat roli papieża Piusa XII w czasach nazistowskich? Dla historyka Matteo Luigi Napolitano odpowiedź brzmi: tak. Papież Franciszek nakazał otwarcie archiwów watykańskich dotyczących pontyfikatu Pacellego w marcu 2020 r., a dokumentacja, akta i korespondencja z lat 1939-1958 rzucają nowe światło na kontrowersyjny pontyfikat.

„Postać Piusa XII z pewnością wymaga dalszej analizy dzięki nowym dokumentom. W debacie na jego temat zawsze mówiono o braku dostępu do dokumentów watykańskich, o luce w archiwach. Teraz dokumenty już są, są dostępne od trzech lat, więc możemy wreszcie rozmawiać o wszystkich aspektach pontyfikatu Piusa XII: zarówno dyplomatycznych, jak i związanych z polityką włoską czy zimną wojną, która jest kolejnym niezbadanym obszarem. Badamy również wewnętrzne dokumenty jego biura, jego najbliższych współpracowników” – powiedział Napolitano.

Dla profesora historii z Uniwersytetu w Molise, który należy do Papieskiego Komitetu Nauk Historycznych, nowe dokumenty potwierdzają wniosek, który zyskuje coraz więcej miejsca w badaniach: Pius XII nie był ani „papieżem Hitlera”, ani antysemitą. Napolitano zaprzecza w ten sposób tezie sztuki niemieckiego dramaturga Rolfa Hochhutha „Namiestnik”, która była często podejmowana, zwłaszcza w anglosaskich badaniach historycznych.

Duża część dokumentacji w archiwach watykańskich jest, jak to ujął Napolitano, „nowa, ale także prastara”. „W tym sensie, że archiwa potwierdzają szerokie linie, które były już widoczne w dokumentacji z lat 60-tych. Dokumentacja ta, została zlecona przez Pawła VI po kontrowersjach związanych z tak zwanym milczeniem Piusa XII w obliczu Szoa – Zagłady. Była to kontrowersja metahistoryczna, zrodzona ze spektaklu, który w niewytłumaczalny sposób stał się kamieniem węgielnym historiografii” – powiedział historyk.

Dokumentacja watykańska opracowana przez jezuitę ks. Pierre’a Bléta mogła już czerpać z archiwów watykańskich dotyczących pontyfikatu Piusa XII, które w tamtym czasie nie były jeszcze dostępne dla badaczy. Wydanie to nie spotkało się jednak z zainteresowaniem, na jakie zasługiwało wśród współczesnych historyków – być może dlatego, że wielu badaczy po prostu nie znało języka francuskiego.

„Nowo udostępnione dokumenty całkowicie obalają pogląd, że wikariusz Chrystusa na ziemi, tj. Pius XII w tamtym czasie, był biernym antysemitą, który milczał w obliczu Zagłady i tak dalej. To jest mitologia. Ujmijmy to w ten sposób: opuściliśmy, że tak powiem, metawersję i weszliśmy w bardziej złożoną analizę – właśnie dlatego, że liczba dokumentów i ich spójność jest tak duża, że będą musiały być badane przez wiele lat i prawdopodobnie przez kilka pokoleń historyków” – zaznaczył historyk.

Napolitano przedstawił 5 czerwca niektóre ze swoich dotychczasowych ustaleń na konferencji w Rzymie. Szczególnie zależy mu na obaleniu tezy, jakoby Watykan celowo opóźniał otwarcie archiwów dotyczących „drażliwego” okresu II wojny światowej.

„Watykan był postrzegany podczas procesów norymberskich jako rodzaj sędziego pomocniczego w publicznym oskarżeniu nazistów. W rzeczywistości Stolica Apostolska dostarczyła dokumenty ze swoich biur na proces w tamtym czasie; tak więc pierwsze otwarcie watykańskich dokumentów sięga nie Pawła VI, ale nawet procesów norymberskich! Oskarżyciele – przedstawiciele zwycięskich mocarstw – zostali poinformowani o ocenach nazistowskiego reżimu dokonanych w tamtym czasie przez papieża” – powiedział historyk.

Napolitano nie omieszkał również zwrócić uwagi na fakt, że Stolica Apostolska podpisała konkordat z hitlerowskimi Niemcami w 1933 r. wbrew Piusowi XII – ówczesnemu kardynałowi sekretarzowi stanu Eugenio Pacellemu. Konkordat ten był niesłusznie postrzegany jako uznanie nazistowskiego reżimu przez Pacellego, który wkrótce potem został wybrany na papieża.

„Wcale tak nie jest i to z jednego prostego powodu: nie tylko dlatego, że jego negocjacje rozpoczęły się przed objęciem urzędu przez Hitlera, ale przede wszystkim dlatego, że Konkordat z 1933 roku obowiązuje do dziś! Wiele traktatów zawartych przez Hitlera stało się nieaktualnych, ale Konkordat pozostał i nadal określa stosunki między dzisiejszymi Niemcami a Stolicą Apostolską. Co więcej, z dostępnych obecnie dokumentów jasno wynika, że Hitler chciał uchylić ten konkordat”, zaznaczył badacz.

„Dokumenty z archiwów mówią również wyraźnie o stosunku papieża do ataku na żydowskie getto w Rzymie”, powiedział Napolitano. Zbrodnicze oddziały SS deportowały ponad tysiąc Żydów do obozów zagłady w szabat 16 października 1943 r.

„Dokumenty pokazują, że Stolica Apostolska nie miała żadnego problemu z protestowaniem. To raczej niemiecki ambasador, który przybył dopiero w lipcu i który stanął teraz w obliczu złożonej sytuacji: poprosił watykański Sekretariat Stanu, aby nie mówił Hitlerowi o jego audiencji 16 października. Istniało wyraźne żądanie ze strony Sekretariatu Stanu, aby natychmiast przerwać deportację, ale ambasador chciał dać Berlinowi wrażenie, że nie ma problemu z Watykanem. Oprócz tragicznej deportacji ponad tysiąca rzymskich Żydów do obozów zagłady, było wielu Żydów, którym udało się ukryć i którzy znaleźli schronienie w różnych katolickich instytucjach w Rzymie. Zakładamy, że około 4000-4500 Żydów zostało przyjętych przez instytucje kościelne. Potwierdzają to również archiwa Instytutu Yad Vashem” – powiedział historyk.

Zwrócił uwagę, że można postrzegać ocenę archiwów watykańskich dotyczących ery nazistowskiej jako okazję do uzyskania bardziej złożonego wrażenia na temat postawy i działań Stolicy Apostolskiej w tym trudnym okresie. „Ale być może można się czegoś nauczyć także dzisiaj? W końcu papież znajduje się dziś w całkowicie porównywalnej sytuacji na Ukrainie. I podobnie jak jego poprzednik Pius, osiemdziesiąt lat później Franciszek, również unika zbyt wyraźnego naznaczania agresora, aby nie zrujnować szansy, aby choć raz wystąpić w roli mediatora” – powiedział Matteo Luigi Napolitano.

[link widoczny dla zalogowanych]

Pius XII w czasie II wojny światowej – nowe odkrycia i relacje z judaizmem

Co nowe odkrycia dotyczące Piusa XII i Watykanu w czasie II wojny światowej i eksterminacji Żydów oznaczają dla stosunków między chrześcijanami i Żydami? Będzie to tematem październikowej konferencji naukowej w Rzymie. Odbędzie się ona na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w dniach od 9 do 11 października br. – poinformowała prowadzona przez zakon jezuitów uczelnia.

Postawa Piusa XII [1939-58] wobec Zagłady jest kontrowersyjna. Wielu historyków uważa ją za zbyt niezdecydowaną; inni zwracają uwagę, że to właśnie dzięki dyplomatycznej powściągliwości w sferze publicznej Pius XII uzyskał możliwość konkretnej pomocy prześladowanym Żydom. Kontrowersje zyskały nową pożywkę po wystawieniu w latach sześćdziesiątych sztuki niemieckiego dramaturga Rolfa Hochhutha pt. „Namiestnik”.

Papież Franciszek otworzył archiwa watykańskie dotyczące pontyfikatu Piusa XII do badań w marcu 2020 roku. W ciągu następnych lat i dziesięcioleci miliony dostępnych teraz akt i dokumentów mogą zatem na nowo ukazać postać Piusa XII.

Konferencja naukowa w Rzymie ma jednak nie tylko rzucić światło na to, co nowe spojrzenie na czasy Piusa XII oznacza dla historyków. Omówione zostaną również konsekwencje postawy papieża dla stosunków katolicko-żydowskich. Zapowiedź konferencji przez Gregorianę mówi o „dialogu między historykami i teologami”. Wśród uczestników znajdą się chrześcijańscy i żydowscy naukowcy.

Organizatorami konferencji są również Muzeum Pamięci Holocaustu w Waszyngtonie i Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Jad Waszem w Izraelu. Sponsorami są: watykańska Dykasteria ds. Kultury i Edukacji oraz Departament Stanu USA.

[link widoczny dla zalogowanych]

Corriere della Sera: Pius XII wiedział o zagładzie Żydów w obozach

Papież Pius XII (1939-1958) najwyraźniej wiedział o masowej zagładzie Żydów w Trzeciej Rzeszy już w grudniu 1942 roku. Jak donosi w sobotę włoski dziennik „Corriere della Sera”, w archiwach watykańskich znaleziono list niemieckiego jezuity ks. Lothara Königa. Mówi on o tym, jak w „wielkim piecu” obozu w Bełżcu w okupowanej przez Niemców Polsce „każdego dnia umierało do 6000 osób, w większości Żydów i Polaków”.

Między marcem a grudniem 1942 roku zginęło w obozie zagłady w Bełżcu w południowo-wschodniej Polsce ponad 500 000 osób. Według gazety, w liście wspomniano również o obozie koncentracyjnym Auschwitz w Oświęcimiu.

Według [link widoczny dla zalogowanych] list ks. Lothara Königa do sekretarza Piusa XII, niemieckiego jezuity księdza Roberta Leibera, datowany jest na 14 grudnia 1942 roku. W napisanym w języku niemieckim liście nadawca zwraca się do ks. Leibera jako „Drogiego przyjaciela”. Dziesięć dni później, w orędziu bożonarodzeniowym transmitowanym na cały świat przez Radio Watykańskie, Pius XII ubolewał, że „setki tysięcy ludzi są wysyłane na śmierć bez żadnej winy i tylko z powodu ich narodowości lub rasy”.

Rola papieża w czasach nazizmu i II wojny światowej od dziesięcioleci budzi kontrowersje. Krytycy oskarżają go o to, że wiedział o nazistowskich okrucieństwach, a mimo to milczał. Inni wskazują, że Pius XII i Watykan uratowali życie tysiącom Żydów, ukrywając ich w klasztorach i wydając wizy.

Archiwa z tego okresu są dostępne dla niezależnych badaczy dopiero od kilku lat. Na ten temat odbędzie się międzynarodowy kongres w dniach 9-11 października na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie, aby „rzucić światło na konsekwencje najnowszych wyników badań dla stosunków żydowsko-chrześcijańskich”.

[link widoczny dla zalogowanych]

Dr Hesemann: za kulisami Pius XII robił wszystko, by zatrzymać zbrodnie nazistów

Pius XII podczas błogosławieństwa Urbi et Orbi

Przy okazji 65. rocznicy śmierci Piusa XII na Uniwersytecie Gregoriańskim trwa konferencja pt. „Nowe dokumenty z pontyfikatu Papieża Piusa XII i ich znaczenie dla żydowsko-chrześcijańskich relacji”. „Dziś wiemy, że Pius XII nie tylko wspomniał straszny los Żydów w trzech przemowach publicznych, ale także starał się ocalić tak wielu, jak to było możliwe” – podkreśla Michael Hesemann, od 14 lat badający informacje z watykańskich archiwów.

Konferencja stanowi efekt trzech intensywnych lat pracy historyków, którzy przeglądnęli tysiące wcześniej nieznanych dokumentów, wśród nich listę 3200 Żydów ukrywanych w instytucjach kościelnych. Dr Hesemann podkreśla, że należy odrzucić „czarną legendę” otaczającą Piusa XII, jakoby miał być obojętny i milczący względem tragedii Holokaustu. Dotychczasowe badania prezentują zupełnie przeciwny obraz. „Już w 1939 r. [papież] starał się uzyskać 200 tys. wiz dla niemieckich Żydów, ale udzielono ich mniej niż 10 tys.” – wskazuje niemiecki badacz. Jak dodaje, w ponad 40 interwencjach dyplomatycznych w krajach podporządkowanych lub sprzymierzonych z Hitlerem uzyskał to, że deportacje Żydów odroczono lub nawet odwołano. „To ocaliło życie 947 tys. osób, jak dowodzę w mej książę” – zaznacza historyk.

Wśród nowych dokumentów znalazł się list z grudnia 1942 r. skierowany do o. Leibera, papieskiego sekretarza, w którym opisano Holokaust. Jak podkreśla dr Hesemann, nie wiadomo, czy sekretarz przekazał dalej tę informację papieżowi, ale nawet jeśli, to ojcu świętemu brakowało dowodów, by na podstawie tej informacji skierować interwencję. Prawdą jest jednak, że w przemówieniu bożonarodzeniowym z 1942 r. potępił zbrodnie nazistowskie, choć w sposób ogólnikowy. Miał bowiem świadomość, iż trzeba ważyć słowa po to, by nie sprowokować odwetu nazistów na ludności pod niemiecką okupacją, w tym także możliwego przyspieszenia Holokaustu.

Za kulisami Pius XII robił wszystko, co w jego mocy, by przeciwstawić się nazizmowi. Jak informuje dr Hesemann, od października 1939 utrzymywał nawet kontakt z niemieckimi generałami, którzy planowali zabójstwo Hitlera, przejęcie władzy i skończenie wojny. Ta grupa dokonała nieudanego zamachu na führera w lipcu 1944 r. w Wilczym Szańcu, rozpoczynając operację Walkiria. „Pius nie tylko wspierał tę grupę, ale odgrywał również rolę pośrednika między nimi i Aliantami – mówi niemiecki historyk. – On dosłownie ryzykował los swojego państwa i swoje życie dla większego dobra, by pozbyć się Hitlera oraz nazizmu. Był więc naprawdę bardzo odważnym człowiekiem”.

[link widoczny dla zalogowanych]